Laserowa korekcja wzroku stanowi istotny postęp w chirurgii refrakcyjnej, umożliwiając trwałe usunięcie wad refrakcji takich jak krótkowzroczność, nadwzroczność czy astygmatyzm. Techniki te, oparte na precyzyjnej modyfikacji kształtu rogówki, oferują pacjentom poprawę ostrości widzenia bez konieczności stosowania okularów czy soczewek kontaktowych. W niniejszym artykule omówiono aktualne metody laserowej korekcji wzroku, ich zastosowania kliniczne oraz ograniczenia.
Techniki laserowej korekcji wzroku
Technika LASIK – zasada działania i przebieg zabiegu
Laser-Assisted In Situ Keratomileusis (LASIK) to jedna z najczęściej wykonywanych metod laserowej korekcji wzroku, uznawana za skuteczną i bezpieczną w leczeniu szerokiego zakresu wad refrakcji, w tym krótkowzroczności, nadwzroczności i astygmatyzmu. Kluczowym etapem tej procedury jest precyzyjne utworzenie cienkiego płatka w przedniej warstwie rogówki. Płat ten można wykonać za pomocą mikrokeratomu mechanicznego lub, coraz częściej, z wykorzystaniem lasera femtosekundowego, co zwiększa dokładność i bezpieczeństwo zabiegu.
Po odchyleniu płatka, odsłonięta zostaje zrębowata warstwa rogówki, która stanowi docelową strukturę do modelowania. Na tym etapie stosowany jest laser ekscymerowy, emitujący impulsy światła ultrafioletowego o długości fali około 193 nm. Laser ten usuwa mikrometryczne ilości tkanki w sposób kontrolowany, zmieniając krzywiznę rogówki zgodnie z indywidualnie opracowaną mapą optyczną oka. W przypadku krótkowzroczności rogówka jest spłaszczana, w nadwzroczności – uwypuklana, a w astygmatyzmie korygowana jest jej asymetria.
Po zakończeniu ablacji rogówki płatek zostaje delikatnie przywrócony na pierwotne miejsce bez konieczności szycia, ponieważ naturalne właściwości rogówki umożliwiają jego adhezję. Czas regeneracji jest krótki – wielu pacjentów odzyskuje prawidłową ostrość widzenia już w ciągu 24–48 godzin po zabiegu. Zaletą tej metody jest również niski poziom bólu w okresie pooperacyjnym oraz szybki powrót do codziennych aktywności.
Photorefractive Keratectomy (PRK) – klasyczna metoda korekcji powierzchniowej
Photorefractive Keratectomy (PRK) to jedna z najstarszych, a zarazem wciąż stosowanych metod chirurgii refrakcyjnej, wykorzystująca laser ekscymerowy do modelowania rogówki. W przeciwieństwie do LASIK, PRK nie wymaga tworzenia płatka rogówkowego. Zamiast tego, procedura rozpoczyna się od mechanicznego, chemicznego lub laserowego usunięcia cienkiej warstwy nabłonka pokrywającej rogówkę, co umożliwia bezpośredni dostęp do jej warstwy zrębowej.
Po usunięciu nabłonka wykonywana jest ablacja przy użyciu lasera ekscymerowego, który koryguje krzywiznę rogówki w zależności od rodzaju wady wzroku – spłaszcza ją w przypadku krótkowzroczności, uwypukla w nadwzroczności, bądź wyrównuje jej nieregularności w astygmatyzmie. Po zakończeniu procedury na powierzchnię oka zakładana jest opatrunkowa soczewka kontaktowa, która chroni odsłoniętą rogówkę i wspomaga proces regeneracji nabłonka, który odrasta samoistnie w ciągu kilku dni.
PRK znajduje szczególne zastosowanie u pacjentów z cienką rogówką, u których utworzenie płatka – niezbędne w technice LASIK – wiązałoby się z ryzykiem osłabienia struktury rogówki lub jej destabilizacji. Jest również zalecana u osób narażonych na urazy oka, np. sportowców, ponieważ brak płatka eliminuje ryzyko jego przemieszczenia po zabiegu.
Mimo że czas rekonwalescencji po PRK jest dłuższy niż w przypadku LASIK (ostrość widzenia poprawia się stopniowo w ciągu kilku dni do kilku tygodni), a pacjenci mogą doświadczać większego dyskomfortu bólowego, metoda ta cechuje się bardzo dobrą przewidywalnością efektów i stabilnością długoterminową. Liczne badania, w tym opublikowane w czasopismach takich jak Ophthalmology oraz Journal of Refractive Surgery, potwierdzają, że PRK może być równie skuteczna jak LASIK w osiągnięciu wysokiej ostrości widzenia, szczególnie u odpowiednio zakwalifikowanych pacjentów.
Laser Epithelial Keratomileusis (LASEK) – technika łącząca zalety LASIK i PRK
LASEK to procedura chirurgii refrakcyjnej, która została opracowana jako alternatywa dla klasycznego PRK i LASIK, łącząc cechy obu tych metod. Główną ideą LASEK jest zachowanie cienkiej warstwy nabłonka rogówki i jej tymczasowe odwarstwienie, co pozwala na wykonanie ablacji laserowej w warstwie podnabłonkowej, a następnie przywrócenie nabłonka na miejsce. Dzięki temu możliwe jest ograniczenie bólu pooperacyjnego i skrócenie czasu gojenia w porównaniu z klasycznym PRK, w którym nabłonek jest całkowicie usuwany.
Zabieg rozpoczyna się od aplikacji alkoholu etylowego o niskim stężeniu na powierzchnię oka, co powoduje zmiękczenie nabłonka i umożliwia jego delikatne oddzielenie od podłoża. Warstwa ta nie jest jednak odcinana całkowicie ani usuwana, lecz ostrożnie przesuwana na bok. Po odsłonięciu powierzchni zrębu rogówki chirurg przeprowadza precyzyjną ablację laserem ekscymerowym, korygującą krzywiznę rogówki w zależności od wady refrakcji. Po zakończeniu ablacji nabłonek jest umieszczany z powrotem na powierzchni oka, a następnie zakładana jest soczewka opatrunkowa, chroniąca regenerującą się tkankę i wspomagająca proces gojenia.
LASEK znajduje zastosowanie szczególnie u pacjentów z cienką rogówką, nieregularnym kształtem powierzchni rogówki lub przeciwwskazaniami do utworzenia płatka w metodzie LASIK. Jest też często preferowaną opcją u pacjentów aktywnych fizycznie lub zawodowo narażonych na urazy oka, ponieważ – podobnie jak PRK – eliminuje ryzyko przemieszczenia płatka rogówki.
Choć proces regeneracji po LASEK trwa zazwyczaj nieco dłużej niż po LASIK, a ostateczna ostrość widzenia może stabilizować się przez kilka tygodni, liczne badania naukowe, m.in. publikowane w „Clinical Ophthalmology” i „Journal of Cataract and Refractive Surgery”, wskazują, że długoterminowe efekty wizualne są porównywalne z innymi technikami, przy jednoczesnym zmniejszeniu ryzyka powikłań związanych z cięciem rogówki.
Small Incision Lenticule Extraction (SMILE) – minimalnie inwazyjna rewolucja w korekcji wzroku
SMILE (Small Incision Lenticule Extraction) to jedna z najnowszych i najbardziej zaawansowanych technik chirurgii refrakcyjnej, która wprowadziła zupełnie nowe podejście do korekcji wad wzroku, szczególnie krótkowzroczności i astygmatyzmu. W przeciwieństwie do metod takich jak LASIK czy PRK, SMILE nie wymaga ani usunięcia nabłonka rogówki, ani utworzenia płatka. Zabieg opiera się wyłącznie na zastosowaniu lasera femtosekundowego, który działa w głębszych warstwach rogówki, minimalizując ingerencję w jej powierzchniowe struktury.
Podczas procedury laser femtosekundowy precyzyjnie wycina wewnątrz rogówki niewielki, soczewkowaty fragment tkanki – tzw. lentikule. Następnie, przez małe nacięcie o długości około 2–4 mm wykonane również tym samym laserem, chirurg usuwa wycięty lentikule, co skutkuje zmianą krzywizny rogówki i trwałą korekcją wady refrakcji. Cały proces odbywa się bez konieczności rozwarstwiania większej powierzchni rogówki, co czyni SMILE techniką bardziej oszczędzającą tkankę i mniej traumatyczną dla struktur oka.
SMILE niesie ze sobą wiele korzyści klinicznych, które zostały potwierdzone w licznych badaniach opublikowanych m.in. w Journal of Refractive Surgery oraz Ophthalmology. Jedną z największych zalet tej metody jest znaczące ograniczenie ryzyka wystąpienia zespołu suchego oka po zabiegu, co wynika z mniejszego uszkodzenia nerwów czuciowych w obrębie rogówki. Dzięki minimalnemu nacięciu integralność biomechaniczna rogówki pozostaje w dużej mierze zachowana, co z kolei zmniejsza ryzyko powikłań takich jak ektazja.
SMILE jest także wyjątkowo korzystna dla osób prowadzących aktywny tryb życia – sportowców, żołnierzy, ratowników – ponieważ brak płatka eliminuje ryzyko jego przemieszczenia w wyniku urazu. Czas rekonwalescencji po zabiegu jest krótki, a dolegliwości bólowe minimalne, choć proces stabilizacji ostrości widzenia może trwać nieco dłużej niż w przypadku LASIK.
Topography-guided LASIK – personalizacja ablacji w chirurgii refrakcyjnej
Topography-guided LASIK to zaawansowana technika laserowej korekcji wzroku, która stanowi rozwinięcie klasycznego zabiegu LASIK. Jej kluczową cechą jest wykorzystanie szczegółowej mapy topograficznej rogówki pacjenta do zaprogramowania indywidualnego profilu ablacyjnego. W przeciwieństwie do standardowych metod, które koncentrują się wyłącznie na korekcji sferycznej i cylindrycznej wady refrakcji, LASIK topograficznie sterowany uwzględnia również lokalne nieregularności powierzchni rogówki oraz wyższe aberracje optyczne, co pozwala na bardziej precyzyjne i spersonalizowane leczenie.
Podstawą zabiegu jest szczegółowa diagnostyka topograficzna, przeprowadzana z wykorzystaniem zaawansowanych urządzeń obrazujących, takich jak Placido-based topographers, Scheimpflug cameras czy wavefront aberrometry. Na tej podstawie tworzy się trójwymiarową mapę rogówki, rejestrującą mikroskopijne różnice w jej krzywiźnie i symetrii. Te dane są następnie przetwarzane przez oprogramowanie systemu laserowego, które projektuje indywidualny plan ablacji – często z uwzględnieniem także osi wzrokowej i kąta Kappa, co zwiększa precyzję korekcji.
Topography-guided LASIK okazuje się szczególnie skuteczny u pacjentów z nieregularnym astygmatyzmem, bliznami po wcześniejszych zabiegach lub urazach, jak również u osób z wrodzonymi zaburzeniami kształtu rogówki – takimi jak forme fruste keratoconus. Badania kliniczne, m.in. opublikowane w „Journal of Cataract and Refractive Surgery” oraz na platformach takich jak PubMed i ResearchGate, wykazały, że pacjenci poddani tej metodzie często osiągają lepsze rezultaty funkcjonalne niż przy standardowej ablacji – poprawia się nie tylko ostrość widzenia, ale również jakość widzenia w warunkach słabego oświetlenia oraz zmniejsza się poziom aberracji wyższego rzędu.
Technika ta może być również preferowana u pacjentów z dużymi źrenicami, u których tradycyjne zabiegi mogą powodować zjawiska optyczne, takie jak halo czy glare. Poprzez wyrównanie mikroskopijnych nieregularności, topography-guided LASIK zwiększa szanse na uzyskanie bardziej naturalnego i komfortowego widzenia, nawet przy wysokich wymaganiach wizualnych.
Choć procedura wymaga bardziej złożonej diagnostyki i większej precyzji planowania, jej potencjał w zakresie maksymalizacji wyników wizualnych sprawia, że stanowi jedną z najbardziej zaawansowanych i obiecujących opcji we współczesnej chirurgii refrakcyjnej.
Wskazania i przeciwwskazania
Laserowa korekcja wzroku jest skuteczna u pacjentów z ustabilizowaną wadą refrakcji, dobrym ogólnym stanem zdrowia i odpowiednią grubością rogówki. Jednak istnieją przeciwwskazania, które mogą dyskwalifikować pacjenta z zabiegu. Bezwzględne przeciwwskazania obejmują wiek poniżej 18 lat, niestabilną refrakcję, obecność chorób rogówki takich jak stożek rogówki, dystrofie rogówki, aktywne choroby autoimmunologiczne oraz niekontrolowaną cukrzycę . Względne przeciwwskazania to m.in. ciąża, laktacja, stosowanie niektórych leków (np. amiodaron, izotretynoina) oraz obecność zespołu suchego oka.
Alternatywne metody korekcji
Dla pacjentów, którzy nie kwalifikują się do laserowej korekcji wzroku, alternatywą może być refrakcyjna wymiana soczewki (RLE). Procedura ta polega na usunięciu naturalnej soczewki oka i wszczepieniu soczewki wewnątrzgałkowej, często trójogniskowej, co pozwala na korekcję zarówno wady refrakcji, jak i starczowzroczności. RLE jest szczególnie polecana u pacjentów z wysoką nadwzrocznością, cienką rogówką lub w przypadku przeciwwskazań do zabiegów laserowych .
Podsumowując, laserowa korekcja wzroku oferuje pacjentom skuteczne i bezpieczne rozwiązanie w zakresie korekcji wad refrakcji. Wybór odpowiedniej metody powinien być indywidualnie dostosowany, uwzględniając anatomię oka, styl życia pacjenta oraz potencjalne przeciwwskazania. W przypadkach, gdy laserowa korekcja nie jest możliwa, refrakcyjna wymiana soczewki stanowi wartościową alternatywę, zapewniającą poprawę jakości widzenia i komfortu życia.